GELE CROCUS
Verbeter Je Taal Nog Meer – 41
De narcis en de crocus en de hyacint,
de lente begint…
LIEDJE
e conciërge van het gymnasium in mijn straat begroet me hartelijk. De zon schijnt.
Voorjaar, zeg ik.
Ja, zegt hij, met zijn licht Turkse tongval, alles loopt al uit.
Samen bekijken we de knoppen van de forsythia, de ribes en de helleborus oriëntalis. Dan ziet de conciërge een paar gele puntjes in het groen.
Vragend kijkt hij me aan.
Crocus, zeg ik.
Crocus, zegt hij, ja… natuurlijk… crocusvakantie.
We lachen allebei.
Zo vallen woorden op hun plaats. Of je nu in Turkije of in Nederland geboren bent. Maar hoeveel woorden vallen er vandaag de dag niet meer op hun plaats? Steeds weer word je verrast door nieuwe woorden.
Een taal verandert, ja, elk uur breidt het vocabulaire zich uit, maar de laatste jaren stromen er zoveel nieuwkomers ons taalgebied binnen dat een nadere kennismaking er weleens bij inschiet.
Het is niet alleen de véélheid, het is ook het sóórt woorden, afkomstig uit al dan niet wetenschappelijke geheimtalen die je eenvoudigweg niet kúnt kennen. Algoritme, agile, chip, snapchat, genen, bitcoin, viraal gaan, CO2-emissie.
Ze doen gewoon mee in onze huis-, tuin- en keukengesprekken, maar vraag iemand eens op de man af wat een chip is of een algoritme.
IQ
Hoe meer woorden je kent, des te groter is je intellectuele actieradius, je IQ, je intelligentie quotiënt. We weten het. We zijn ermee groot geworden. Voor sommigen – zoals Jan Blokker – werd het woordenboek de bijbel – en de bijbel zijn woordenboek…. Literatoren wilden de taal ten volle uitbuiten. De Ierse schrijver James Joyce werd wereldberoemd door zijn streven om álle 501.632 Engelse woorden in zijn werk onder te brengen. Wie zijn roman Finnegan’s Wake heeft gelezen, zal al snel het gevoel hebben gekregen dat de Ierse Holle Bolle Gijs aardig op weg was, maar zijn doel niet zou bereiken omdat hij aan de gewone Engelse woorden niet genoeg had, zelf nieuwe maakte en niet schroomde woorden uit andere talen op te nemen, zoals het Nederlands.
Goeie krantenlezers zoeken woorden op die ze niet kennen. De meeste taalgebruikers slikken het onbegrijpelijke voor zoete koek. Babbelen ontspannen mee als het gaat over radicaliseren, psychose, trauma’s, DNA, in vitro fertilisatie, groene stroom, stikstofdioxyde of kunst.
Als je er maar bijhoort.
SPEL
Het geklets doet me vaak denken aan een spel dat we vroeger thuis speelden. Dan mocht iemand een onbekend geacht woord in het woordenboek prikken en moesten de anderen de betekenis raden. Wie het dichtst in de buurt van de waarheid kwam, had gewonnen. Het leidde tot de meest fantastische omschrijvingen.
Voor je ogen, op tv, voltrekt zich avond in avond uit een geactualiseerde versie van dit spel. Je hoort en ziet de deelnemers maar een end weg gokken als ze de betekenis van een woord niet kennen. Na verloop van tijd is alle realiteit verdampt en de woordenwisseling volstrekt fictief geworden. Gezellig is het wel – als het nergens meer over gaat.
Minder gezellig is het spel als politici het spelen. Als zij woorden die normaal gesproken naar een bestaande, zintuiglijk waarneembare werkelijkheid verwijzen, bij ontstentenis van enige kennis van zaken maar opladen met hun eigen waandenkbeelden. Dan is er algauw sprake van nep, fake of leugens.
KRANT
Het pijnlijke is dat ze dit zelf niet lijken te begrijpen. Pas als ze er – door een verslaggever van een goeie krant bijvoorbeeld – hardhandig op gewezen worden, dringt het tot ze door. Dan is het spel uit. Voor die ene. De anderen snappen niet waar iedereen zich druk om maakt
Is deze taalkwaal het voorland van de jongens en meisjes op het gymnasium in mijn straat?
Als de conciërge van zijn crocusvakantie terug is, gaan we het er eens over hebben. En natuurlijk over die van oorsprong Turkse crocus als Nederlandse voorjaarsbode.
LEES VERDER
WKtS
19 FEBRUARI 2018
DE VOLKSKNAR
