JEAN JAURÈS
Tegen de oorlogshysterie
Et ils mouraient à pleine peur
Tout miséreux oui notre bon Maître
Couverts de prèles oui notre Monsieur
JACQUES BREL: JAURÈS
Waar de actualiteit je al niet toe kan dwingen. Ik volgde de verkiezingen in Frankrijk toen ik in een politieke beschouwing de naam Jean Jaurès tegenkwam.
Ik was verrast.
Niet omdat in dit stuk Jaurès (1859-1914) werd opgevoerd – de voorman van de Franse socialisten die aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog door een fanatieke nationalist werd vermoord – maar omdat ik kort ervoor nog alle liederen van Jacques Brel had beluisterd.
Een van mooiste, vond ik, en vind ik nog steeds, was Jaurès – het lied over het lot van de bezitloze werkende bevolking die in de negentiende eeuw door de bourgeoisie werd uitgebuit en in de net zo mooi begonnen nieuwe eeuw moest aanzien hoe hun nazaten als slachtvee naar het front werden gestuurd.
Een mooi lied en een mooie tekst, prachtig gezongen, Brel op z’n best.
Het refrein – Pourquoi ont-ils tué Jaurès? – zit na dagen nog steeds in mijn hoofd.
Maar niet alleen de klanken van het lied resoneren door, ook de onverwachte terugblik in de geschiedenis heugt me al dagen. Het was voor mij opnieuw een schok om te ervaren hoe enthousiast de Fransen – én de Duitsers – in 1914 de strijdbijl tegen elkaar opnamen.
Staatsvijand no. 1
De man die Jaurès in Parijs – in het café Croissant, naast l’Humanité, de krant van Jaurès – met een paar pistoolschoten om het leven bracht, was Raoul Villain, een jonge nationalist, die zich door zijn geestverwanten tot deze daad had laten opfokken.
In zijn kring haatte men Jaurès omdat hij consequent weigerde aan de oorlogshysterie mee te doen. Hij was pacifist en blééf pacifist.
Voor de nationalisten was hij staatsvijand no.1.
In werkelijkheid was Jaurès een verstandig man. Tot het laatste moment probeerde hij de oorlog te voorkomen door te praten. Praten, vond hij, was beter dan het gebruiken van geweld, maar tegen de moordlust van de Franse bourgeoisie waren zijn woorden niet opgewassen. Op de dag van zijn dood mobiliseerde Frankrijk zijn troepen. Drie dagen later brak de oorlog uit.
In zijn lied geeft Brel zijn visie op de politieke verhoudingen in die dagen. Niet Villain doodde Jaurès, maar zij waren het. Ils.
Villain werd niet veroordeeld. Hij bleef gedurende de hele oorlog in voorarrest en nadat de Fransen in 1918 de Duitsers de duimschroeven hadden aangelegd – een kiem van de volgende oorlog – werd hij officieel in het openbaar geprezen. Hij had er immers toe bijgedragen dat de oorlog had kunnen doorgaan.
Gif
De vraag naar het waarom van deze moord is ook na meer dan honderd jaar nog altijd niet afdoende beantwoord. Hoe smeriger de politiek, des te moeilijker te begrijpen. Ook om die reden is het verzet van Jaurès vandaag de dag hoogst actueel. Nóg meer betekenis krijgt zijn moedige houding nu het nationalisme overal ter wereld weer zijn laffe gezicht laat zien. Fransen weten beter dan wie ook hoe dat eruit ziet. ‘Le nationalisme est un poison,’ zeggen ze daar. Maar voor de aanhangers van Le Pen is het nationalisme geen gif, voor hen is het een levenselixir.
Misschien zou het helpen als ze ook eens Jean Jaurès zouden beluisteren.
WKtS
13 MEI 2017
