SANA VALIULINA
De duivel lacht in zijn vuistje
Het boek heet Kinderen van Brezjnev. Het is geschreven door Sana Valiulina. Het is een van de indrukwekkendste boeken die ik de laatste jaren heb mogen lezen. Het is een roman in de uitzonderlijke categorie: ‘ervoor’ en ‘erna’.
Vóór het lezen ben je degene die je bent, erna ben je een ander. Weet je dat het licht dat je na de val van de muur in de Sovjet-Unie zag gloren, bedrog was, geen stralende zonsopgang, maar slechts een vage glans op een vuile, verweerde spiegel.
Het verhaal speelt zich af in Estland, een van de door de Sovjet- Unie bezette Baltische staten. De schrijfster is er in 1964 geboren. In 1989 kwam ze naar Nederland. Ze trouwde met de slavist Arthur Langeveld, vertaler van een paar zeer prachtige Russische klassieken.
In Kinderen van Brezjnev neemt Sana Valiulina je mee naar het speelterrein van haar nog jonge personages aan de Oostzeekust, aan de Finse Golf. Het lijkt er nooit saai, ook al door de aanwezigheid ’s zomers van vakantiegangers. Er wordt flink gezopen. En genaaid. Er blijkt – om met Gerard Reve te spreken – geen normaal mens rond te lopen, maar langzamerhand wordt duidelijk dat wat er zich onder je ogen voltrekt helemaal niet zo vreemd of exotisch is als het lijkt.
Het is abnormaal, ja, maar het abnormale was hier normaal en dat veranderde niet toen na de val van de Muur de consumptiemaatschapij naar Amerikaans model werd ingevoerd. Het geniepige en wrede kwaad van het communisme transformeerde moeiteloos in een criminele vorm van kapitalisme die de misdadigheid van de maffia in de schaduw stelt.
Als je goed kijkt herken je er onze – kapitalistische – samenleving in.
Een spiegel, zoals ik zei, een donkere spiegel. Zwart licht.
Dit boek moet je niet lezen als je nog in iets wilt geloven. In een alle Menschen werden Brüder bijvoorbeeld.
Je moet het wél lezen als je wilt weten hoe het was, daar, en vermoedelijk nog heel lang zal blijven. Wat het gezag mensen aandoet en mensen elkaar. De liefdeloosheid. De hebzucht. Het verraad. De wreedheid.
Met Kinderen van Brezjnev zijn we we in de hel aanbeland, een maatschappelijke aberratie van onvoorstelbare omvang. De duivel lacht in z’n vuistje en onze god van liefde is voorgoed om zeep gebracht.
Ik was vergeten dat een Nederlandse roman zo heftig kon zijn – en zo goed geschreven.
WKtS
11 JULI 2015
