Logboek januari 2021

 

Tuig

De rellen zijn het gesprek van de dag. Terecht. Misschien draagt het bij aan een oplossing. Ik ben daar sceptisch over. Ik hoor de verantwoordelijke bestuurders vooral uit hun nek kletsen. Die Jorritsma in Eindhoven had het zelfs over een burgeroorlog. Alsof nu pas tot hem doorgedrongen was dat er áltijd groepen zijn die alle regels aan hun laars lappen. Ik herinner me het moment waarop ik in het oude Ajaxstadion, nog in de Watergraafsmeer, voor het eerst met eigen ogen zag – en hoorde – hoeveel schade hooligans in korte tijd kunnen aanrichten. Dat was vijftig jaar geleden. Wat is er sindsdien gedaan? Ik vroeg het me af toen ik op het punt stond in Amsterdam de Stadionweg over te steken en er een brullende Porsche met ongelooflijke snelheid op me kwam aan scheuren. De oerschreeuw van het benzinemonster waarschuwde me net op tijd. Was de berijder van dit bij vastgoedhandelaren, bankemployés en letseladvocaten zo geliefde voertuig een familyman, een viruswaanzinnige, een corpsbal of een hooligan? Je weet het niet meer, hè? Immoreel gedrag verspreidt zich almaar sneller in de amorele samenleving die we geworden zijn. Het lijkt wel een virus. Waar is het vaccin?
2 5  J A N U A R I

 

Van kleur

De nieuwe vice-president van de Verenigde Staten van Amerika, Kamala Harris, is van kleur. Media lieten niet na dit te benadrukken. Net zo lang tot iedereen het wel moest zien, ik ook. Bovendien was ze vrouw. Ook dat zag je. Maar geen woord over haar bestuurlijke vaardigheden. Waaraan heeft Kamala Harris haar uitverkiezing te danken? Gaan we dit op de televisie nog horen? Of is die informatie voorbehouden aan degenen die regelmatig  The New York Times, The Washington Post of The New Yorker lezen? Met Joe Biden als nieuwe president ziet het leven er in Amerika weer een stuk rooskleuriger (!) uit, maar nieuws als drug voor de verveelde kijker zal z’n nefaste invloed – impact zeggen ze tegenwoordig – blijven uitoefenen.  Als de televisie er niet in slaagt haar cliëntèle constant naar de mond te praten, nemen de social media het werk over. Dan doen we het zelf. Nou, dan weet je het wel. Voordat dit tot Biden is doorgedrongen, springt er een andere Republikeinse gek – of gekkin – uit de bomkrater die Trumps botte agressie wereldwijd heeft achtergelaten.
2 1  J A N U A R I

 

Gedrag

De maatregelen tegen corona vragen instemming en medewerking van iedereen, niemand uitgezonderd. Een onmogelijke eis. Daarom spinnen radio en televisie garen bij de tegenstand die overal de kop opsteekt. Kostbare zendtijd wordt gevuld met ‘geluiden uit de samenleving’, meningen, maar radio en televisie zouden zich mijns inziens beter met hoofdzaken kunnen inlaten en bijzaken aan ons, hardwerkende burgers, overlaten. Ik woon nu 25 jaar op hetzelfde adres in Amsterdam, mijn uitvalsbasis voor vermaak, inkopen of bezoek aan vrienden. Als ik de deur uitga, constateer ik binnen het bestek van enkele tientallen meters gemiddeld zo’n 100, of, vooruit dan, zo’n 90 overtredingen van medebewoners die alle denkbare, geldende regels met voeten treden. Op de stoep geparkeerde auto’s, harder rijden dan de 15 kilometer die op mijn woonerf is toegestaan, door rood licht rijden, rotzooi op straat gooien, plastic droppen in de papierbak en zo zou ik nog wel uren kunnen doorgaan. Vermoedelijk, hoop ik, houden dezelfde mensen die ik deze overtredingen zie begaan, zich wel aan ándere regels voor het sociale verkeer in het belang van ieders welzijn. Je weet het niet, hè? Sterker: je kúnt het niet weten. Dus blijven media hun hengeltjes uitwerpen, soms bijgestaan door een gedragswetenschapper die het natuurlijk  óók niet weet. Ik vraag me af wat er zou gebeuren als we eens ophielden met die flauwekul. Zonder zulke en andere zinloze peilingen wordt het drijfzand dat de media ons dwingen te betreden misschien weer wat meer vaste grond.
1 8  J A N U A R I

 

Sociale media

Wat is er sociaal aan de zogenoemde sociale media? De benaming is een vertaling uit het Amerikaans en dan moet je oppassen. Misverstand ligt op de loer. Het Amerikaanse ‘social’ betekent iets heel anders dan het Europese, of zo u wilt, het Nederlandse ‘sociaal’. Social is in Amerika hecht verbonden met commercie, reclame, marketing, kijkcijfers en status. Je moet er zélf beter van worden. Je moet eraan kunnen verdienen. In Europa ook? Ik dacht dat wij aan ónze kant van de oceaan nog hebben geleerd dat ‘sociaal’ vooral delen is. Het spreiden van kennis, macht en inkomen, zoals Joop den Uyl voorstond. Je zult het ze bij Alphabet, Amazon, Facebook, Apple en Microsoft niet horen zeggen. De invloed van deze bedrijven gaat dan ook verder dan het faciliteren van onderling contact tussen individuen, het delen van lief en leed. Gezellig, niets mis mee, maar in feite worden gebruikers gehersenspoeld, door middel van algoritmes uitgebuit en opgezadeld met ideeën die in alle opzichten het tegendeel zijn van wat bij ons ‘sociaal’ heet. Ze worden in plaats van sociaal ásociaal en nemen zo – voor het blote oog niet waarneembaar – de mentaliteit over van het soort Amerikanen dat in de blaaskaak Trump hun Führer zag. Ook in Europa zie je dank zij deze multinationals – die zich van geen enkele grens of moraal iets hoeven aan te trekken – een verandering van cultuur ontstaan die je met een citaat van Friedrich Nietzsche zou kunnen omschrijven als de  ‘Umwertung aller Werte’. Ik vrees dat we the point of no return al hebben bereikt.
1 7  J A N U A R I   

 

De slimste mens

Het blijft sociologisch, psychologisch en menslievend gesproken de moeite waard om naar De Slimste Mens te kijken. Twee gepensioneerde mannen die zich op hun leeftijd nog koesteren in de warme zon van de tv en steeds meer kandidaten die niets, maar dan ook helemaal niets lijken te weten, hoewel ze veelal academisch gevormd zijn en gewichtige openbare functies vervullen. Gisteravond was er een japanologe die dacht dat Biarritz in Zwitserland lag. Gallyon van Vessem, ontslagen bij Hart van Nederland en nu presentatrice bij RTL, bleef op elke vraag het antwoord schuldig en Sophie Hermans – Tweede Kamerlid voor de VVD, dochter van Loek, voormalig hulpje van Mark Rutte en derde op de kandidatenlijst van de VVD voor de komende Kamerverkiezingen – onthulde na langdurig peinzen wat ze van Mark Rutte niet allemaal had geleerd: o, ja, één ding: doorvragen. Je vraagt je af of ze die les in praktijk brengt als ze in het volgende VVD-kabinet ergens minister van wordt. Hoe lang kan vrolijke Flip nog doorvragen voordat hij moet constateren dat hij op geen enkele vraag meer antwoord krijgt.  Voor het spel – of voor hem – maakt het niet uit. Een winnaar is er sowieso. De Slimste Mens vermenigvuldigt nullen met nullen. Misschien het een volgende keer eens proberen met zinnige vragen. Wordt het dan nóg boeiender? Of weten ze het bij KRO NCRV beter?
1 3  J A N U A R I  2021  

 

Eindexamen

Vandaag is Jonathan Kuipers 17 jaar geworden. Jonathan is mijn oudste kleinzoon. Hij doet dit jaar eindexamen aan het Sint-Ignatiusgymnasium in Amsterdam. Hoe zullen zijn laatste schoolmaanden verlopen? Het coronavirus bemoeit zich er wel erg nadrukkelijk mee. Wordt er straks feest gevierd? Wat gaat Jonathan doen? Hij wil graag in het buitenland studeren. In Oxford of in Cambridge. Kan dat? Onzekerheid troef. Wordt het natuurkunde, biologie of de muziek die hem zowel theoretisch als praktisch mateloos is gaan boeien? Hij heeft zichzelf  piano leren spelen. Een van zijn eindexamenvakken is muziek. Hij heeft er een eigen compositie voor moeten maken. Zoveel mogelijkheden en tegelijkertijd zoveel onzekerheid. Het typeert deze rare tijd. Lastig, voor iedereen, maar vooral voor de jongens en meisje die staan te trappelen om aan de toekomst te beginnen die hun opa’s  en oma’s al ver achter zich hebben gelaten. 
1 2  J A N U A R I  2021

   

Trump in Hilversum

In Hilversum bleek de geest van Donald Trump nog ongebroken. Daar gebeurt alles vijftig jaar later. Honderden Nederlandse volgelingen demonstreerden er tegen, ja, tegen wat eigenlijk? Je weet het bij die lui niet. Wat ze roepen is zo dwaas en onsamenhangend dat je er alle kanten mee op kunt. Vooral de verkeerde. Gelukkig wordt Hilversum bestuurd door een strenge burgemeester, Pieter Broertjes, zoon van een titulair generaal der cavalerie en voormalig hoofdredacteur van de Volkskrant. Hij kent als geen ander het klappen van de zweep, zowel van links als van rechts. Het opstandige volkje werd verdreven. Een boete van 4000 dollar – vierduizend dollar! – die je in Canada te wachten staat als je geen mondkapje draagt, zit er hier niet in. De sympathieke en kundige dirigent Otto Tausk, begonnen als assistent van de vermaarde Valeri Gergiev, vertelde erover in Podium Witteman. Hij vliegt nog regelmatig de oceaan over omdat hij in Canada het Vancouver Symphony Orchestra leidt. Ook in Nederland, hoorden we, heeft hij met Phion – een fusie van het Het Gelders Orkest en Het Orkest Van Het Oosten – een stelletje prachtige muzikanten om zich heen verzameld. Hun hemelse klanken overstemden de tirannie van het aardse hier en nu.
1 1  J A N U A R I

 

Sociale media

In alle verklaringen zit wel iets. Honderden kamergeleerden over de hele wereld proberen het gedrag van de Republikeinse volgelingen van Donald Trump in Washington te begrijpen. Terecht, want wat daar gebeurde, is niet alleen een aanslag op ons idee van een democratisch gekozen gezag, het kan ook hier  gebeuren. Maar duiding is lastig als je Amerika niet kent. Noch zijn geschiedenis. Als betrokken toeschouwer heb ik, geloof ik, in alle verklaringen een paar overwegingen gemist. 1. de indoctrinatie door de buitengewoon agressieve reclame- en marketing-industrie in het door en door zakelijke Amerika, 2. de zeer commerciële televisie die niets te dol is om de kijkcijfers verder op te stuwen, 3. de enorme afstanden tussen mensen, letterlijk, maar ook figuurlijk in de geïsoleerde woonkernen op het platteland waar men sociaal doet – de barbecue! – maar in elke buurtgenoot een concurrent of belager ziet die je wantrouwt, zeker als hij of zij zwart is, 4. een totale vervreemding van alles wat natuurlijk is, een begrip dat je de cosmetisch volgespoten automobilist in zijn SUV niet uitgelegd krijgt en 5, ten slotte, mijn hoofdpunt: de gigantische invloed van de technologie die vanuit Silicon Valley Amerika de ongekende zegeningen van de sociale media schonk waarmee zelfs de grootste loser zich een John Wayne in een Hollywood-film kan wanen. Een verslaving waarvan Donald Trump sluw gebruik maakte.
1 0  J A N U A R I  2021 

 

Amerika

Iedereen heeft er een oordeel over. Wil je bij de media carrière maken, dan moet je er geweest zijn. Zelfs Tijs van den Brink geldt nu als deskundige. Hij is er één keer geweest om de christelijke aanhangers van Trump te spreken. Hij vond ze ‘heel aardig’. Misschien wordt er in geen Europees land zoveel aandacht aan Amerika besteed als in Nederland. Wat stampen we lekker. Ik ben er een paar keer geweest en zag een ontwikkelingsland vol overvloed en verspilling en een diepe, wijd verbreide, treurige armoede, die veelal gekleurd was. Maar je gaat erheen voor de mensen, hè. Zelfs Tijs van den Brink had dat door.
Ik ontmoette, een hoogtepunt voor deze bereisde Roel, in New Orleans een jongeman die ons in een eethuis bediende. We gaven onze bestelling in het Engels op, een taal die veel Amerikanen niet verstaan, maar kregen in het Nederlands antwoord. Op rijm. De ober citeerde Piet Paaltjens, een dichter van wie menige deelnemer aan De Slimste Mens nooit gehoord zal hebben. Glunderend vertelde hij dat hij in Leiden Nederlands had gestudeerd. Waarom? Omdat hij ober wilde worden? Nee, omdat hij Nederland wel een grappig landje vond waar ze vast ook een grappig taaltje spraken. Piet Paaltjens bevestigde deze veronderstelling. De ober had zijn doctoraal-scriptie over hem geschreven. Met een koffer vol deels antikwarische boeken van en over Piet Paaltjens was hij naar Amerika teruggekeerd waar hij in New Orleans een souterrain als onderkomen had gevonden. Dat was korte tijd later tot de nok toe volgelopen. Heel Piet Paaltjens verdronk. This is America, man.
8. J A N U A R I 

 

Bastille

L’histoire se repète. De geschiedenis herhaalt zich. Bij de bestorming van het Capitool in Washington moest ik aan de Bastille denken, dezelfde uitzinnige woede. Het is nu iets ingewikkelder, zeker, maar in één, niet onbelangrijk opzicht verschilt de historische gebeurtenis in Amerika van de rebellie in het achttiende-eeuwse Frankrijk – die uiteindelijk tot de bloedige tirannie van Napoleon zou leiden. De opstandelingen in Parijs hadden geen smartphone.
Het gebruik van sociale media in de aanloop naar de Republikeinse inname van het Capitool in Washington vertelt ons hoezeer de digitale technologie de maatschappelijke werkelijkheid in Amerika verandert. De hechte band tussen serieuze media en serieuze politiek is verbroken. Iedereen zoekt en vindt op z’n eigen kijkkastje de gewenste geestverwanten en gaat – schijnbaar tot blinde woede opgeladen, maar in feite almaar redelozer door de adrenaline en de anonimiteit – tot actie over. De vraag is, l’histoire se repète, of onze kampioen twitteraar de komende weken een Napoleon zal blijken te zijn met zijn 75 miljoen volgelingen of de impotente vingeraar die hij altijd al was..
7  J A N U A R I  2021

 

Revolusi

Geschiedenis is veel. Naarmate je ouder wordt héél veel en soms zelfs té veel. Je loopt gevaar erin te verzuipen. Ik lees Revolusi van David van Reybrouck en voel hoe zijn verhaal over de onafhankelijkheidsstrijd in het voormalige Nederlandsch-Indië als een tsunami over me heen slaat.
Ik dacht er wel iets van te weten, van dat Nederlandsch-Indië, ik heb er tamelijk veel over gelezen, maar met Revolusi in handen, val ik van de ene verbazing in de andere. Ik blijk in een mij volkomen onbekende wereld te zijn terechtgekomen en ik denk dat dit voor nogal wat van mijn gestudeerde landgenoten opgaat. Ik heb het boek nog niet uit, maar ik kan nu al zeggen dat David van Reybrouck een meesterwerk heeft geschreven, niet alleen door zijn stijl en haast journalistieke methode – het interviewen van soms stokoude getuigen – maar vooral doordat hij erin slaagt al zijn bevindingen – en dat zijn er nogal wat – tot een lopend verhaal te maken. Het boeit van begin tot eind zo dat je niet wilt ophouden met lezen, maar soms moet je. Het wordt je te veel. Wat me na het lezen van Max Havelaar altijd is bijgebleven, wordt in Revolusi geactualiseerd. Nederland wás en blééf een roofstaat, ‘een roofstaat tussen Oostfriesland en de Schelde’, zoals Multatuli zei. ’s Lands dienaren in de Gordel van Smaragd waren veelal racisten. De NSB had er meer leden dan in Nederland. Soekarno werd gezien als een collaborateur. Minister Gerbrandy plande een staatsgreep om Indië te kunnen behouden. Van Reybrouck leert je haast nog meer over Nederland dan over Indonesië. De schellen vallen je van de ogen. 
4  J A N U A R I  2 0 2 1

 

I.M.

Ik hield het niet droog nee, toen ik op nieuwjaarsdag 2021 Connie Palmen in de televisie-serie I.M. afscheid zag nemen van haar overleden geliefde, Ischa Meijer. Zelden heb ik verdriet zo goed gespeeld gezien. Larmoyant? Nee, het was onsentimenteel, zuiver, overtuigend en aangrijpend.
Ramsey Nasr als Ischa Meijer en Wende Snijders als Connie Palmen leverden een grandioze prestatie. Ze slaagden erin het leven van beide hoofdpersonen – voor zover we dat kennen – om te vormen tot een algemene geldigheid waardoor ze je tot in je ziel raakten. Dank zij hun talent onderging het boek een metamorfose die alleen het toverstokje van de kunstenaar kan bewerkstelligen. Ramsey Nasr kennen we als een subliem acteur, iemand die zijn sporen verdiend heeft, maar Wende Snijders kende ik alleen als een zangeres die ik zeer bewonder, maar wat een verrassing haar te zien acteren. Aan de tv-serie lag de roman I.M. van Connie Palmen ten grondslag. Een lastig boek. Palmen schrijft erin over haar liefde voor Ischa, haar man, de grillige, geestige, dwarse en soms buitengewoon irritante schrijver, televisiepresentator en journalist Israël Chaim (Ischa) Meijer die op 14 februari 1943 geboren werd en op 14 februari 1995 overleed. Was het een roman of een autobiografie, vroegen recensenten zich af toen het boek verscheen, een vraag die nogal merkwaardige en overwegend zeer negatieve reacties opriep. Het was geen van beide. Connie Palmen was erin geslaagd een heel eigen vorm te vinden om haar verdriet tot uitdrukking te brengen. Alleen Jaap Goedegebuure en ik – in de Volkskrant – vonden dit goed gedaan. Wat er goed aan was, werd onder leiding van regisseur Michiel van Erp door alle betrokkenen vier avonden lang hoorbaar, zichtbaar én voelbaar gemaakt. Vandaar mijn tranen.
2 J A N U A R I 2021