TERUG NAAR DE VOORPAGINA
VOOR DE ANDERE MAANDEN ZIE HET OVERZICHT
Communicatiemedewerkers
Soms springt een enkel zinnetje je in het oog. Vanmorgen overkwam het me bij het lezen van een stuk in de Volkskrant. Het ging over de open brief die gedupeerden van de toeslagenaffaire aan de Tweede Kamer schreven. Daarin wijst de vrouw van Pieter Omtzigt, Ayfer Koç, erop dat het aantal communicatiemedewerkers van het kabinet de laatste jaren met een kwart is toegenomen. Ik weet niet hoeveel communicatiemedewerkers daarvoor in dienst van de regering waren, maar een stijging met 25 procent zegt wel iets over het soort communicatie dat Mark Rutte voorstaat. Ik heb als journalist, iemand die er prat opgaat dat hij geheel op eigen kracht democraat is geworden en sedertdien nooit, nee, nooit ook maar iets meer te verbergen heeft gehad, met zulke overheidscommunicatiemedewerkers leergeld betaald. Eén ding is me altijd bijgebleven. Ze werkten zelden mee. De doofpot was hun liever dan een stukje waarheid in de krant. ’s Avonds lees ik in de NRC dat er volgens EenVandaag 811 communicatieambtenaren in politiek Den Haag werkzaam zijn. Bij het aantreden van het derde kabinet-Rutte waren het 633. Aan externe voorlichters en adviseurs werd vorig jaar daarenboven 3.2 miljoen euro uitgegeven.
2 8 A P R I L
Populisten
Niemand is zo autoritair, dwingend en tiranniek als de populist. Het begint langzaam tot me door te dringen. Trump, Poetin, Bolsonaro, Netanyahu, Erdogan, Wilders en Baudet, u noemt ze maar, de reeks groeit wereldwijd, hebben me aan het denken gezet. Uit naam van ‘het volk’ doet de populist wat hij wil. Zelfs de meest vreselijke dingen. Maar meer nog is hij tégen. De populist is tegen vaccinatie, tegen klimaatmaatregelen, tegen vegetariërs – hoewel Hitler daar ook van was – tegen vaccinaties, tegen de pers, tegen vrouwen en tegen mensen die nadenken en zijn handelen kritisch volgen. Zijn aanhang ziet hierin een teken van kracht en volgt hem blind. Maar mensen die overal tegen zijn, zijn niet sterk, ze zijn zwak, erg zwak. Ze ontberen de creativiteit en de moed om ergens vóór te zijn. Ze ontberen het vermogen om welk probleem dan ook op te lossen. Ze lullen maar een eind weg, en zelfs dat kunnen ze niet. Goed, dat weten we, maar mij valt op hoe zulke populisten steeds vaker haast achteloos grote begrippen als openbaarheid en transparantie in de mond nemen. Er is hun er kennelijk veel aan gelegen om menslievend en democratisch over te komen. Maar wie goed kijkt en luistert, heeft algauw door dat zulke politici naar het tegenovergestelde neigen, naar geheimhouding, beslotenheid en ja, ja, zelfs dictatuur. Juist het gebruik van woorden als openbaarheid en transparantie legt hun ware aard bloot. Een groeiend aantal politici in Den Haag geeft er blijk van. Zo aanstekelijk is het populisme. Maar iedereen met een beetje mensenkennis, ervaring en historisch inzicht weet dat zulke sprekers niet te vertrouwen zijn. Ze maken reclame voor zichzelf en hebben lak aan andermans belangen, aan ons, aan de burgers, aan het volk. Niet omdat ze slécht zijn, maar omdat ze dóm zijn, zo dom dat ze niet doorhebben hoeveel verstandige mensen ze, laat ik zeggen, nogal beperkt vinden in vergelijking met mensen die iets kúnnen en dat dagelijks laten zien, waardoor de maatschappij zoals dat heet, blijft draaien. Niet dankzij Den Haag , maar óndanks Den Haag. De politicus die woorden als openbaarheid en transparantie te hooi en te gras gebruikt, is geen democraat, maar een gevál. Betrap je een politicus erop, zoek dan een manier om hem te sensibiliseren.
2 3 A P R I L
Brommer op zee
Toch nog even na de uitzending ‘Brommer op zee’ gelezen. Het verhaal staat in de gelijknamige bundel die ik in 1982 voor twaalf gulden vijftig bij Athenaeum op het Spui kocht. Het duurde even voordat ik het boek in mijn uitpuilende boekenkast had teruggevonden. Die boekenkast is na veertig jaar even chaotisch als mijn geheugen. ‘Brommer op zee’ is net zo wanordelijk, maar zeg ik erbij, ook wonderlijk vitaal. Het heeft onder het verglijden van de tijd niet te lijden gehad. Ik las het verhaal – en de andere die in de verzamelbundel Brommer op zee staan – alsof Biesheuvel ze gisteren geschreven had en nog leefde. Ik blééf lezen, tot en met het nawoord van Karel van het Reve, die als geleerde slavist de verhalen van Biesheuvel met die van de fenomenale Russische schrijver Anton Tsjechov vergelijkt. Hij beperkt zich tot één overeenkomst in het werk van beide schrijvers. Ze maken allebei schaamteloos gebruik van het cliché, de gemeenplaats – wat in de moderne literatuur absoluut verboden is. Die clichés van Maarten Biesheuvel zie ik als uitingen van zijn geheel eigen gevoel voor humor, de spot en zelfspot, die zowel een vorm van relativering is als een ongebroken, niet te temperen levenslust. Die humor, of gekte, of krankzinnigheid, of anders gezegd: het grillige, onmogelijke en onverwachte in deze verhalen maakt ze tegelijkertijd uniek en in zekere zin tijdloos – maar soms ook enigszins ondoorgrondelijk.
2 2 A P R I L
Versoepelen
Geen fieldlab in Breda. Afgeblazen. Maar het kabinet gaat wél versoepelen ondanks de stijgende besmettingscijfers. Het eigentijdse populisme leert ons dat je het volk misschien zijn brood en spelen kunt onthouden, maar niet zijn terras. Dan wordt het boos en belaagt het politie, brandweer, hulpverleners, verslaggevers, fotografen en cameralieden – een aanpak die Trump tot lichtend voorbeeld van een groeiende groep agressieve hufters maakte. Thierry Baudet, door Tom-Jan Meeus in de NRC de Nederlandse Bolsonaro genoemd, lacht in zijn vuistje.
2 1 A P R I L
Fieldlab
Radio 538 – ‘één station, alle hits’ – is een commerciële radiozender die 10.000 consumenten aan de vooravond van Koningsdag bijeen mag brengen in een zogeheten ‘fieldlab’ – iets Amerikaans dat beoogt maatregelen tegen het coronavirus gecontroleerd te overtreden. Het gebeurt in Breda. Op het voormalige terrein van de Chassé-kazerne waar voeger dienstplichtige officieren en onderofficieren leerden hoe je ‘de vijand’ moest doden. Het was hij of ik. Een kleine 350.000 Nederlanders protesteerden inmiddels via Petities.nl. Maar het ziet er niet naar uit dat Mona Keijser, de verantwoordelijke minister, van plan is deze verstandige medeburgers serieus te nemen. De happening zál doorgaan. On-be-grij-pe-lijk. Tenzij je al een poosje doorhebt dat de meerderheid van de Tweede Kamer het populisme van Mona geen strobreed in de weg wil of durft te leggen. Het volk krijgt zijn zin, hoe dan ook. Wat zich in het teken van Koningsdag in Breda zal afspelen, is geen feest, maar een dance macabre, een dodendans.
1 8 A P R I L
Terrassen
In de Volkskrant lees ik dat mensen ‘hunkeren’ naar het terras. Hunkeren, het staat er echt. Daarom moeten de terrassen weer ‘open’. In alle media klinkt die noodkreet. En dan óók nog de ramadan. Zelfs beroepsvoetballers schijnen er – getatoeëerd en wel – aan onderdoor te gaan. Vreselijk, vreselijk. Wat een treurigheid. Wat een leed. Niet door corona, denk ik, o, nee, maar het virus werpt wel een schril licht op de kommervolle omstandigheden waaronder almaar meer landgenoten gedwongen zijn te leven. De media laten ons elke dag weer zien hoe ondraaglijk zwaar deze me-ga-su-per-gi-gan-ti-sche kwelling is. Wat een gejeremieer! Wat een klagen! Wat een zuchten en steunen! Heel gek, maar om mij heen bespeur ik niets, maar dan ook helemaal niets van dit ongenoegen. Kun je ook in stilte lijden?
13 A P R I L
Achterbannen
Om Mark Rutte kan niemand heen. Ik zou liegen als het niet waar was. Fractieleiders die zeiden nooit meer met Mark in zee te gaan, kregen het er moeilijk mee. Pasen was nog niet verstreken of ze zochten alweer toenadering. In de kranten las ik dat hun achterbannen het niet zouden ‘pikken’. Achterbannen, dacht ik, hou toch op, man, boulevardbladen, columnisten, talkshows, twitterende onbenullen en andere bemoeials zul je bedoelen. Daar moet élke politicus rekening mee houden. Die maken of breken hem – en vooral háár, want vrouwen, tjonge… tjonge wat die nog steeds over zich heen krijgen. De macht van de stuurlui aan de wal is oneindig veel groter dan die van die achterbannen, van wie niemand weet wie het zijn. Dat meervoud alleen al. Hoeveel achterbannen heeft een politicus? Een lege huls, dat woord, gemeenplaats, dooddoener, mediataal. Achterbannen bah.
1 0 A P R I L
De muts van Mark
Mark Rutte vind ik nog wel te pruimen, vooral als hij zo’n kekke muts opzet. Maar aan die bejaarde liberalen om hem heen – die dezer dagen weer eens lieten zien hoezeer ze zich hun leven lang door hun eigenbelang en hun clubgeest laten gijzelen – heb ik een uitgesproken hekel. Nu weer die voormalige campagneleider van de VVD, die Driessen. Kaag was geen leider, zei hij in de NRC, nee, Rutte wel. Wat deze Driessen onmogelijk kan begrijpen – oogkleppen zijn de VVD’er eigen – is het verschil tussen een leider die macht wil om de macht, een leider die koste wat kost wil blijven zitten (Rutte) en een leider die macht wil om het lot van zoveel mogelijk mensen en vooral van de financieel minder bedeelden te verbeteren (Kaag). De laatste heeft het zoveel moeilijker dan de eerste dat ik haar om die reden alleen al steun.
8 A P R I L
Rekenkamer
Een lezeres wees er in de Volkskrant op dat Aleid Truijens een heel goede minister van onderwijs zou zijn. Aleid schrijft in deze krant een column over onderwijs. Ze heeft meer verstand van scholen en opvoeding dan Arie Slob, dat is zeker. Ik hoop niettemin dat ze haar boeken en columns blijft schrijven. Die zou ik niet willen missen. Deze week prees Aleid de Algemene Rekenkamer die het kabinet waarschuwt om de vele miljoenen die voor het onderwijs klaar liggen, niet aan de schoolbesturen ten goede te laten komen, maar aan het onderwijs. Een verstandig advies. Aleid ziet er de hand in van Arno Visser, de voorzitter van de Algemene Rekenkamer, van wie ze opmerkt dat hij geen jurist, econoom of socioloog is, maar een man van de letteren. Visser studeerde algemene literatuurwetenschap in Groningen, misschien wel bij J.J.A. Mooij, die als wiskundige en filosoof daar letterkunde ging doceren. Aleid bedoelt waarschijnlijk dat het vernuft, de fantasie, de mensenkennis en het inlevingsvermogen die je in de wereldliteratuur kunt opdoen, een aanwinst kunnen zijn voor de politiek. Dat is mij uit het hart gegrepen. Stel je voor dat geletterden het onderwijs gingen bestieren. Binnen één generatie zou het rap voortschrijdende culturele verval in het openbare leven een halt zijn toegeroepen.
7 A P R I L
Bulgaren
Pasen. In mijn straat staan honderden mensen urenlang in een onafzienbare rij – op anderhalve meter van elkaar en mondgekapt – geduldig te wachten. Waarop? Als ik naar buiten ga om een vuilniszak in de container voor mijn deur te lozen, maak ik van de gelegenheid gebruik om aan twee jonge mannen die daar staan te vragen wat er gaande is. ‘We wachten om te kunnen stemmen,’ zeggen ze in het Engels. ‘In Bulgarije wordt een nieuw parlement gekozen.’ Het is tijd voor verandering, klinkt het ook. Change. Mijn belangstelling is gewekt. Ik ga op onderzoek uit en lees in Trouw dat misschien maar 28 procent van de Bulgaren gaat stemmen. De meeste kiesgerechtigden zijn bang om met corona besmet te raken. De ziekenhuizen liggen tjokvol. Vermoedelijk profiteert de zittende premier daarvan. Deze Borisov is al vanaf 2009 met zijn centrumrechtse GERB-partij aan de macht. Vorige zomer gingen duizenden demonstranten de straat op om zijn aftreden te eisen. De man is in hun ogen door en door corrupt.
4 A P R I L
Stinkende taal
Mark Rutte ging zijn stinkende best doen nadat hij een motie van afkeuring in het Parlement had overleefd. Dat klink niet erg fris. Anders gezegd, die woorden stinken en ze blijven vermoedelijk stinken zolang een minister-president in Nederland zo praat. Ik denk dat makelaars en hockeycoaches met een voorliefde voor de VVD zich zo martiaal uitlaten. Het moet Rutte hebben aangesproken. Taalgebruik, je doet onbewust met je soort mee. Ik heb de minister-president vaker op rare woorden en zegswijzen betrapt. Ook zo bezien is hij een Man Zonder Eigenschappen. Eerder kwam ik in brieven van zijn hand het woord menskracht tegen – een idiote misvorming van het Nederlands, afkomstig van de Sociale Academie, die je in de directiekamers van Shell en Akzo niet zo gauw zult horen. Te links. Maar helemaal zeker ben ik daar niet meer van als zelfs jongere hoogopgeleide columnisten van de NRC zo praten. Ik moet leren aanvaarden dat in Nederland links en rechts ook taalkundig gezien onontwarbaar door elkaar zijn gaan lopen, ten koste van het soort mankracht dat vroeger stonk. Naar zweet.
2 A P R I L. 2 0 2 1
Voorkeurstemmen
Pieter Omtzigt kreeg 342.472 voorkeurstemmen. Dat is goed voor 5 zetels in de Tweede Kamer. Maar ook kandidaten van andere partijen kregen opvallend veel voorkeurstemmen. Bij elkaar waren het er 2.528.342. Al deze kiezers spraken hun voorkeur uit voor een andere kandidaat dan de lijsttrekker. Niet duidelijk is in hoeverre de partij bij deze keuze een rol speelde. Dat wordt onderzocht. De VVD werd de grootste met 2.279.130 stemmen, D66 werd tweede met 1.565.861 stemmen. Het leverde de VVD 34 zetels op, D66 kreeg er 24. Maar alle voorkeurstemmen bij elkaar leveren maar liefst 37 zetels op. Tel uit je winst, zullen de voorkeurstemmers denken, maar wat nu? Tijd voor verandering? Dan vind ik het verheugend dat er in Den Haag druk gespeculeerd wordt over een plan van minister Ollongren (D66) om de vaderlandse partijen-democratie – die van geen kant meer werkt – te veranderen in een voorkeursstemmendemocratie. In het concept dat de redactie kon inzien, was sprake van mijndemocratie.nl, nu al met je DigiD op het internet te raadplegen.
1 A P R I L 2 0 2 1
