BIJ DE KLAAGMUR. FOTO WILLEM KUIPERS TE SMILDE
Dagstukjes – 152
horror rosser racer ruis
horror jij komt niet meer thuis
LUCEBERT: HORROR
ie wil je bereiken als je schrijft? Goeie vraag. Wordt zelden gesteld. Zelf zou ik graag iedereen bereiken.
Lukt dat? Nee. Een enkeling leest je. Soms weet je wie, meestal niet. Het kunnen geestverwanten zijn, maar het kan ook iemand zijn die een grondige hekel aan je heeft, een recensent bijvoorbeeld.
Zit je als schrijver op zo’n recensent te wachten? Nee, als hij je maar prijst, zult u zeggen. Maar prijzen is niet het belangrijkste. Begrip, daar gaat het om. Dat één mens begrepen heeft wat je wilde zeggen.
Prijzen kan iedereen. Kraken ook. Makkelijk. Leuk. Maar inzien wat je hebt proberen te zeggen, en wat dit voor jou en de lezer betekent, dat is andere koek. Dat is een oordeel en dat is maar voor weinigen weggelegd.
Je weet het en tóch schrijf je.
Heb je dan met je lezers niets te schaften. Zeker wel. Veel zelfs. Alles misschien. Zonder lezers besta je niet. Al is het er maar één.
Brief
Heel lang was schriftelijke communicatie de brief. Van de een aan de ander. De eerste moderne romans in Europa waren – in de achttiende eeuw – brievenboeken, soms nog heel goed te lezen omdat ze zo persoonlijk zijn.
Maar wij schrijven geen brieven meer, we lezen ze ook niet meer. Wij zijn – de laatste decennia in versneld tempo – in een universum van massa- en sociale media beland. Een overdaad die al onze aandacht opeist. Sommigen ervaren het als een aanslag.
In dit geweld gaat de intimiteit verloren. Je bent niet langer een individu dat praat met een ander, je bent een ‘ding’ te midden van andere dingen. De macht van de massamedia en de sociale media is zo dwingend dat je onmogelijk jezelf kunt zijn, al denk je dat wel. Voor de bezitters van de media mág je ook niet jezelf zijn, je moet hetzelfde zijn, een nummer, een getal, een cijfer dat je je plaats geeft in de statistiek.
Statistiek bepaalt de koers van de media, dus ook jouw koers. Wil de meerderheid der mensheid pizza’s eten, dan kun je er vergif op innemen dat de media het eten van pizza’s blijven stimuleren tot alle kinderen te vet zijn om nog een koprol te kunnen maken.
Deze koersbepaling met behulp van onderzoek, marketing en reclame gaat niet alleen op voor wat je eet, wat je drinkt of wat je denkt, ze betreft ook je omgang met kennis en wetenschap, met wat wij tegenwoordig gemakshalve ‘kunst en cultuur’ noemen, dat allegaartje van heel verschillende kunstvormen als muziek, beeldende kunst, literatuur, boeken, theater, dans, musicals, circus, cabaret, film, video, televisie, André Rieu en André Hazes. Zo beïnvloeden de massamedia het meest waardevolle dat een samenleving kan bezielen, nee, niet ‘het aantrekken van de economie’, maar de atmosfeer, het gevoel dat we delen, het gevoel dat liefdevol met ons gezond verstand verenigd ons ‘geestelijk leven’ uitmaakt.
Op enigerlei vorm van geestelijk leven – en dat is per definitie een vorm van intimiteit – zit geen politicus, topmanager of omroepbaas meer te wachten. Geestelijk gesproken is ons leven voltooid.
Opstelten
Ja, wacht even, zult u zeggen, maar er worden in Nederland nog altijd duizenden boeken verkocht, miljoenen mensen kijken naar Boer Zoekt Vrouw en het geluid van de radio weergalmt de godganse dag door je buurt als er een huis verbouwd wordt. Overal – ook in de auto en op de fiets – staren jong en oud onafgebroken op het schermpje in hun hand om bij te blijven.
Allemaal waar maar wát wordt er op deze manier gecommuniceerd?
Je zou er onderzoek naar kunnen laten doen, maar zelfs als je het op de manier van Opstelten doet, krijg je geen antwoord op de vraag in hoeverre er bij al deze gigantische aantallen nog iets van intimiteit kan overblijven.
Intimiteit is wetenschappelijk gezien niet te meten, evenmin als andere primaire geestelijke levensvoorwaarden.
Maar je hebt je ogen niet in je zak. Je leest, je luistert en dan constateer je helemaal op je eigen houtje – trouw aan je eigen identiteit – dat wat we zo massaal dag in dag uit communiceren, leegte is. Ja, leegte. We communiceren niets. De media doen hun uiterste best dit niets kosmetisch op te leuken, maar daarmee is het niet verdwenen. Integendeel, ik heb de indruk dat het zich veeleer alsmaar angstaanjagender verdiept.
Hoe meer je probeert deze leegte te doorgronden, des te scherper zie je wat er aan ten grondslag ligt, de horror vacui, de angst voor de leegte (of het lege) die filosofen, schrijvers en kunstenaars al eeuwenlang inspireert of kapot maakt.
Gordon
Het is angst. Angst waaraan je ten onder kunt gaan. Maar dát laten de media niet gebeuren. Zij bezweren de angst. Op hún manier. We kijken naar het nephuwelijk van Gordon en verlustigen ons er daarna nog een poosje in mét Eva Jinek en haar politieke hofnarren. We verdoen onze tijd met Boer Zoekt Vrouw. We verbazen ons over de grofheid van Voetbal Inside en aanschouwen andere ordinaire kul die de leegte een uurtje of wat in kermisvermaak transformeert.
We steken onze kop in het zand, maar dat is niet de goede methode.
Als schrijver – of kunstenaar – kun je de horror vacui met vrucht exploiteren. Het is eerder gedaan. Jacques Hamelink heeft zelfs een verhaal zo genoemd. Maar dat lukt alleen als je de angst in jezelf onderkent. Alleen wanneer je je er als iemand met hoogtevrees of vliegangst overheen buigt, kun je er misschien iets huiveringwekkend moois van maken, iets wat niet alleen vandaag betekenis heeft, maar ook morgen nog, of in de tijd dat je kinderen en kleinkinderen de wereld gaan ontdekken.
De massamedia beuken onafgebroken op ons in. Dat is nu eenmaal hun aard. Frappez toujours. Het is eenrichtingsverkeer. Zij zijn de baas en kunnen qualitate qua geen oog hebben voor onze intimiteit, onze eigenheid, onze identiteit. Maar een mens kan niet zonder. Hij moet zichzelf kunnen zijn. Om die reden gaat het in het politieke debat steeds meer over identiteit. Het is veelzeggend dat de kunst daarbij geen enkele rol speelt, hoewel zelfs politici zouden kunnen weten dat een kunstwerk je kan terugvoeren naar jezelf en je de ander naderbij kan brengen. Een kunstwerk kan je confronteren met je eigen creativiteit. Je zou er met een beetje fantasie zomaar zelf kunstenaar van kunnen worden en niet meer gemelijk en grof hoeven te reageren op alles wat zich als elitair, uniek, mooi, waardevol en hartveroverend aandient.
Freud
Wie zich zijn angst bewust is en in staat is er met steun van een ander mee te leven, wordt geleidelijk aan misschien wat minder bang. Het valt te proberen. Soms lukt het en kun je bevrijd voort zonder deze of gene te hebben hoeven wurgen. Je zou wensen dat er een nieuwe Freud opstond, die de huidige wereldleiders erop wijst dat het zo kán. Dat geweld contraproductief is als je van je angst wilt afkomen.
Ook dit jaar heb ik weer een aantal malen het geluk mogen smaken dat een stukje van mij gelezen werd. Kritisch gelezen. Ja, men spaarde mij de roede niet. Soms was het maar één man of één vrouw of één kind. Maar er wás contact. Meer kun je – sociaal gesproken – niet wensen. Het samen leven werd voor mij even eh… eh… eh.. samen spelen, écht waar.
Ik zie de Homo Ludens (de spelende mens) van de scherpzinnige en lyrische geschiedschrijver Johan Huizinga over mijn schouder meekijken. Hij knikt, al wist zijn schepper in 1938 al dat het spel van pubers als Wilders, Baudet, Puigdemont en andere aanstellers geen spel is, maar geklier, meer eigentijds gezegd, pesten, ja, helaas ook daartoe lijken kinderen en politici in deze tijd steeds meer geneigd.
Maar wees niet bang. Het is geen 1938. Het is nog 2017.
In 2018 zal ons leven nóg ingewikkelder worden. De media zullen nóg meer verwarring stichten. Maar misschien voorkomt dat juist erger.
We houden contact.
Vrede op aarde.
LEES VERDER
WKtS
24 DECEMBER 2017
DE FOTO IS IN OKTOBER 2017 IN JERUZALEM BIJ DE KLAAGMUUR GEMAAKT.
AAN EEN VERSLAG VAN EEN REIS NAAR ISRAEL WORDT GEWERKT.
