DAY OF TOWN VAN DE OEKRAIENSE ANASTASYA MARKOVITSJ UIT TSJERNIVSTI
Uit de oude doos – 7
Du – ganz, ganz wirklich. Ich – ganz Wahn.
PAUL CELAN ATEMKRISTALL
Toen ik twintig jaar geleden met pensioen ging, huurden mijn vrouw en ik een camper om door het voormalige Oostblok te reizen. Ons hele leven was het gebied een duistere no go area geweest, maar nu lag de weg naar het Oosten open.
Het ging al meteen goed toen we in de prachtige Poolse stad Krakow aankwamen, waar de mannen volgens mijn vrouw lekkerder roken dan in Nederland.
Daar was ik niet voor gekomen. Ik was gekomen voor de genius loci, het verschijnsel dat mij was gaan intrigeren vanaf het moment dat ik ontdekt meende te hebben hoeveel plaatsen er in de wereldliteratuur waren waar de geest uitbundiger woei dan in Almere.
Zo’n gebied was de Boekovina, een deels Oekraïense landstreek, waaruit tal van grote kunstenaars waren voortgekomen. Een van hen was Paul Celan, een joodse, Duitstalige dichter die erin geslaagd was woorden te vinden voor de gruwelen van de Holocaust – en het wrede lot van zijn familie. Hij moest iets zeggen wat hij niet kón – en dat leidde tot bijzondere, soms moeilijk toegankelijke gedichten aan de grens van het zwijgen.
Struikrovers
Maar het feest ging niet door. De weg naar Oekraïne was te gevaarlijk zeiden de – lekker ruikende – Polen. Overal loerden struikrovers. Ik vond het een woord uit een jongensboek, maar het beroven van westerse voertuigen was daar en toen geen kinderspel. Het was de rauwe werkelijkheid na de val van de Muur.
We moesten ons plan laten varen en eenmaal heelhuids thuis verloor ik mijn belangstelling voor de Boekovina in Oekraïne. Totdat Poetin zijn oorlog begon en ik gedwongen was me opnieuw in het land en zijn historie te verdiepen. Het was verbijsterend wat ik las. Eén aaneenschakeling van onderdrukking. Door de Russen, door de Tsaren en 0door Stalin, ja vooral door Stalin, die miljoenen koelakken liet vermoorden omdat ze niet meewerkten aan de collectivisatie van de landbouw.
Genocide
Het woord genocide viel vaak, zo vaak dat het me soms te veel werd en ik de geschiedschrijving van dit uitgestrekte land even voor gezien hield. Dan nam ik mijn toevlucht tot andere, minder realistische lectuur, en zo vond ik in mijn oude doos een vergeelde Penguin-uitgave van De stille Don, het beroemde epos van de Russische schrijver Michail Sjolochov over de strijd van de kozakken tegen de Russen.
Het bleek bij herlezing opnieuw een prachtig verhaal van moed, onverzettelijkheid en geloof in eigen kracht – eigenschappen die je vandaag de dag alle Oekraïners lijkt te kunnen toedichten.
Via een omweg naar de Don kwam ik zo in aanraking met een genius loci die machtiger was dan de dood.
L E E S V E R D E R
W K t S
22 A P R I L 2022
D E V O L K S K N A R. N R 381
T E R U G N A A R D E V O O R P A G I N A
