Digitaal onbenul

 

Dagstukjes – 277

 

 

Eerlijk gaf Satan de aarde terug;
Maar sinds deze dag toch
Bleven er overal plekken op zichtbaar
Van zijne morsige vingers.
CAREL VOSMAER

 

Op tal van manieren volg ik het nieuws. Ik lees de krant, luister naar de radio, kijk tv, zie op mijn pc en telefoon een aantal websites en zoek op het internet. Een dagelijks ritueel. Soms maak ik een aantekening in mijn Logboek. Toen ik onlangs nalas wat ik de afgelopen maand had geschreven, viel me op dat de zogenoemde social media wel erg vaak voorkwamen. 

Ik zag het met gemengde gevoelens aan. Enerzijds beschouw ik social media als een aanwinst voor het contact tussen mensen, anderzijds ben ik niet blind voor het feit dat ze heel makkelijk de samenhang in een democratische gemeenschap als de onze kunnen ondermijnen.

Ze verbinden én ontwrichten, die sociale media, maar in dat opzicht verschillen ze niet per se van andere technologische verworvenheden die in ons leven vanzelfsprekend zijn geworden, zoals de auto, het vliegtuig, de telefoon, de radio, de hogesnelheidstrein, de televisie en de computer – om er maar een paar te noemen.

Al deze verworvenheden hebben hun voordelen, maar ze hebben ook een keerzijde die minder fraai, zo niet verderfelijk is. Met de auto kun je in je eentje fluitend naar verre oorden reizen, maar even goed vervuil je de atmosfeer en bestaat de kans dat je jezelf of een ander dood rijdt.

Toch is er ontegenzeggelijk een niet onbelangrijk verschil tussen de technologie van toen en de nieuwe die een nieuwe taal heeft voortgebracht, een digitale taal die onze werkelijkheid ingrijpend herschrijft. De sociale media zijn er het product van. Voor iedereen beschikbaar in positieve zin, maar ongemakkelijk is de oncontroleerbare manier waarop ze in je brein en gevoelsleven doordringen.

Deze media beïnvloeden je diepst verborgen gedachten, ideeën, verlangens en niet te vergeten je taal – kortom datgene wat we ons ‘ik’ noemen en over dat ‘ik’ hoor je alleen zélf de baas te zijn en niet de eerste de beste influencer of CEO van een techreus – als je tenminste niet ten prooi wilt vallen aan de waanzin die allerwegen de kop opsteekt.

Het zou interessant zijn te weten hoe ver deze sociale media de intimiteit van individuen kapotmaken. Wat richten ze aan? Wat zijn de gevolgen voor het gedrag van de gebruikers?

Het lijkt me nog niet eenvoudig dat vast te stellen, maar ik denk dat een grondig onderzoek naar de sociale media een boekwerk zal opleveren dat de Bijbel in omvang verre overtreft.

GGD

Zoveel technologie, en vooral zoveel digitale technologie vierentwintig uur per dag, en bovendien een digitale technologie waarvan je tot in alle vezels van je lijf afhankelijk bent, je zou zeggen, dat vraagt om kénnis, om méér kennis dan waarover zelfs hoogopgeleide gebruikers beschikken. Nu en dan probeert een bevlogen deskundige ons bij te praten en geeft dan zelfs aan wat er zou moeten gebeuren, te beginnen in het basisonderwijs, maar we willen er niet aan. Niet op school, maar evenmin bij de overheid die met haar wetten, regels, voorschriften en procedures ons gedrag tot en met bepaalt. Als het om digitale communicatie gaat, is de overheid wat mij betreft even wollig en stom als een kudde schapen in het Fochteloërveen.

Digitaal gezien biedt de overheid een treurige aanblik. Het is een aaneenschakeling van slordigheden, fouten en blunders. De voorbeelden liggen voor het oprapen, na de Toeslagenaffaire nu weer de GGD en de adoptie van kinderen uit het buitenland. Elke dag signaleren de serieuze kranten – en een enkel televisieprogramma – nieuwe miskleunen. Van de verantwoordelijken hoor je niets of ze wijzen op hun neus die bloedt.

Waar de digitale technologie ons elke dag meer met haar vondsten, vernieuwingen en verbeteringen voortstuwt, staat de overheid in Nederland stil. Ministers, staatssecretarissen, volksvertegenwoordigers, secretarissen-generaal en ambtelijke diensthoofden, ze hebben allemaal iets gezelligs gestudeerd, maar als er sprake is van informatica of welke bèta-wetenschap ook, dan geven ze niet thuis. Telkens weer, lees je, dat de man of de vrouw die op het hoogste ambtelijke niveau de ICT beheert, zich overvallen voelde als er een nieuwe ontsporing werd gemeld.

Gods water

Jarenlang heeft slordig, verwaten, ja zelfs arrogant Haags beleid ertoe bijgedragen dat in Nederland minder en minder bèta’s werden opgeleid. Daar plukken we vandaag de dag de wrange vruchten van. Maar deze kortzichtigheid – nota bene in een land dat altijd prat ging op zijn ingenieurs, maar niet op Anton Mussert, hoop ik – treft niet alleen de communicatie tussen burger en gezag, nee, ze tast ook cruciale democratische procedures aan.

Wij betalen het gelag en het onbenul profiteert. 

Hieronder vijf aantekeningen in mijn Logboek van januari waarin de sociale media [SM] ter sprake kwamen.

 

Sociale media

1

De nieuwe vice-president van de Verenigde Staten van Amerika, Kamala Harris, is van kleur. Media lieten niet na dit te benadrukken. Net zo lang tot iedereen het wel moest zien, ik ook. Bovendien was ze vrouw. Ook dat zag je. Maar geen woord over haar bestuurlijke vaardigheden. Waaraan heeft Kamala Harris haar uitverkiezing te danken? Gaan we dit op de televisie nog horen? Of is die informatie voorbehouden aan degenen die regelmatig  The New York Times, The Washington Post of The New Yorker lezen? Met Joe Biden als nieuwe president ziet het leven er in Amerika weer een stuk rooskleuriger (!) uit, maar nieuws als drug voor de verveelde kijker zal z’n nefaste invloed – impact zeggen ze tegenwoordig – blijven uitoefenen.  Als de televisie er niet in slaagt haar cliëntèle constant naar de mond te praten, nemen de social media het werk over. Dan doen we het zelf. Nou, dan weet je het wel. Voordat dit tot Biden is doorgedrongen, springt er een andere Republikeinse gek – of gekkin – uit de bomkrater die Trumps botte agressie wereldwijd heeft achtergelaten. [21 januari 2021]

2

De maatregelen tegen corona vragen instemming en medewerking van iedereen, niemand uitgezonderd. Een onmogelijke eis. Daarom spinnen radio en televisie garen bij de tegenstand die overal de kop opsteekt. Kostbare zendtijd wordt gevuld met ‘geluiden uit de samenleving’, meningen, ook van degenen die hun afkeer via sociale media aan elkaar kenbaar maken, maar radio en televisie zouden zich mijns inziens beter met hoofdzaken kunnen inlaten en bijzaken aan ons, hardwerkende burgers, overlaten. Ik woon 25 jaar op hetzelfde adres in Amsterdam, mijn uitvalsbasis voor vermaak, inkopen of bezoek aan vrienden. Als ik de deur uitga, constateer ik binnen het bestek van enkele tientallen meters gemiddeld zo’n 100, of, vooruit dan, zo’n 90 overtredingen van medebewoners die alle denkbare, geldende regels met voeten treden. Op de stoep geparkeerde auto’s, harder rijden dan de 15 kilometer die op mijn woonerf is toegestaan, door rood licht rijden, rotzooi op straat gooien, plastic in de papierbak proppen en zo kan ik nog wel uren doorgaan. Vermoedelijk, hoop ik, houden dezelfde mensen die deze overtredingen begaan, zich wel aan ándere regels voor het sociale verkeer in het belang van ieders welzijn. Je weet het niet, hè? Sterker: je kúnt het niet weten. Dus blijven media hun hengeltjes uitwerpen, soms bijgestaan door een gedragswetenschapper die het natuurlijk  óók niet weet. Ik vraag me af wat er zou gebeuren als we eens ophielden met die flauwekul. Zonder zulke en andere zinloze peilingen wordt het drijfzand dat de media ons dwingen te betreden misschien weer wat meer vaste grond. [18 januari 2021]

3

Wat is er sociaal aan de zogenoemde sociale media? De benaming is een vertaling uit het Amerikaans en dan moet je oppassen. Misverstand ligt op de loer. Het Amerikaanse ‘social’ betekent iets heel anders dan het Europese, of zo u wilt, het Nederlandse ‘sociaal’. Social is in Amerika hecht verbonden met commercie, reclame, marketing, kijkcijfers en status. Je moet er zélf beter van worden. Je moet eraan kunnen verdienen. In Europa ook? Ik dacht dat wij aan ónze kant van de oceaan nog hebben geleerd dat ‘sociaal’ vooral delen is. Het spreiden van kennis, macht en inkomen, zoals Joop den Uyl voorstond. Je zult het ze bij Alphabet, Amazon, Facebook, Apple en Microsoft niet horen zeggen. De invloed van deze bedrijven gaat dan ook verder dan het faciliteren van onderling contact tussen individuen, het delen van lief en leed. Gezellig, niets mis mee, maar in feite worden gebruikers gehersenspoeld, door middel van algoritmen uitgebuit en opgezadeld met ideeën die in alle opzichten het tegendeel zijn van wat bij ons ‘sociaal’ heet. Ze worden in plaats van sociaal ásociaal en nemen zo – voor het blote oog niet waarneembaar – de mentaliteit over van het soort Amerikanen dat in de blaaskaak Trump hun Führer zag. Ook in Europa zie je dank zij deze multinationals – die zich van geen enkele grens of moraal iets hoeven aan te trekken – een verandering van cultuur ontstaan die je met een citaat van Friedrich Nietzsche zou kunnen omschrijven als de  ‘Umwertung aller Werte’. Ik vrees dat we the point of no return al hebben bereikt. [17 januari 2021]

4

In alle verklaringen zit wel iets. Honderden kamergeleerden over de hele wereld proberen het gedrag van de Republikeinse volgelingen van Donald Trump in Washington te begrijpen. Terecht, want wat daar gebeurde, is niet alleen een aanslag op ons idee van een democratisch gekozen gezag, het kan ook hier  gebeuren. Maar duiding is lastig als je Amerika niet kent. Noch zijn geschiedenis. Als betrokken toeschouwer heb ik, geloof ik, in alle verklaringen een paar overwegingen gemist. 1. de indoctrinatie door de buitengewoon agressieve reclame- en marketing-industrie in het door en door zakelijke Amerika, 2. de zeer commerciële televisie die niets te dol is om de kijkcijfers verder op te stuwen, 3. de enorme afstanden tussen mensen, letterlijk, maar ook figuurlijk in de geïsoleerde woonkernen op het platteland waar men sociaal doet – de barbecue! – maar in elke buurtgenoot een concurrent of belager ziet die je wantrouwt, zeker als hij of zij zwart is, 4. een totale vervreemding van alles wat natuurlijk is, een begrip dat je de cosmetisch volgespoten automobilist in zijn SUV niet uitgelegd krijgt en 5, ten slotte, mijn hoofdpunt: de gigantische invloed van de technologie die vanuit Silicon Valley Amerika de ongekende zegeningen van de sociale media schonk waarmee zelfs de grootste loser zich een John Wayne in een Hollywood-film kan wanen. Een verslaving waarvan Donald Trump sluw gebruik maakte. [10 januari 2021]

5

L’histoire se repète. De geschiedenis herhaalt zich. Bij de bestorming van het Capitool in Washington moest ik aan de Bastille denken, dezelfde uitzinnige woede. Het is nu iets ingewikkelder, zeker, maar in één, niet onbelangrijk opzicht verschilt de historische gebeurtenis in Amerika van de rebellie in het achttiende-eeuwse Frankrijk – die uiteindelijk tot de bloedige tirannie van Napoleon zou leiden. De opstandelingen in Parijs hadden geen smartphone.
Het gebruik van sociale media in de aanloop naar de Republikeinse inname van het Capitool in Washington vertelt ons hoezeer de digitale technologie de maatschappelijke werkelijkheid in Amerika verandert. De hechte band tussen serieuze media en serieuze politiek is verbroken. Iedereen zoekt en vindt op z’n eigen kijkkastje de gewenste geestverwanten en gaat – schijnbaar tot blinde woede opgeladen, maar in feite almaar redelozer door de adrenaline en de anonimiteit – tot actie over. De vraag is, l’histoire se repète, of onze kampioen twitteraar de komende weken een Napoleon zal blijken te zijn met zijn 75 miljoen volgelingen of de impotente vingeraar die hij altijd al was.. [7 januari 2021]

 

 

TERUG NAAR DE VOORPAGINA
LEES VERDER
WKtS
2 FEBRUARI 2021
OOK IN LOGBOEK JANUARI